Op maandag 10 februari 2025 verdedigt verloskundige Rodante van der Waal aan de Universiteit van Humanistiek in Utrecht haar proefschrift met de titel ‘Birth Justice – From Obstetric Violence to Abolitionist Care’.

Haar proefschrift (uitgegeven als boek) draagt bij aan ons begrip van wat obstetrisch geweld precies is, hoe het tot uiting komt in de Nederlandse context en hoe moeders, verloskundigen, doula’s en studenten verloskunde omgaan met, medeplichtig zijn aan, en zich verzetten tegen deze vorm van grensoverschrijdend gedrag.

Grensoverschrijdend gedrag tijdens de baring

In de geboortezorg zijn we niet alleen gecommitteerd aan goede uitkomsten voor moeder en kind, maar willen we ook dat ouders een goede bevalervaring hebben. Helaas lukt dat niet altijd en hebben veel mensen te maken met grensoverschrijdend gedrag tijdens hun baring, zoals een inwendig onderzoek of een knip zonder toestemming. In de internationale literatuur heet dit ‘obstetrisch geweld’. De term obstetrisch geweld wint de laatste twee decennia gestaag aan bekendheid. De Verenigde Naties schreven in 2019 al een rapport over obstetrisch geweld en vorig jaar verschenen ook twee rapporten van de Europese Unie over dit onderwerp. In landen om ons heen is al veel meer onderzoek gedaan naar geweld en grensoverschrijdend gedrag in de verloskunde, maar in Nederland blijft het onderwerp vrij onbekend. Naast de jaarlijkse actie #GenoegGezwegen van de Geboortebeweging is er nog weinig maatschappelijke bewustwording ten aanzien van dit probleem. Het proefschrift van Van der Waal is een empirisch en theoretisch onderzoek naar wat obstetrisch geweld precies is, wat de oorzaken ervan zijn, en hoe we ervoor kunnen zorgen dat iedereen een waardige zwangerschap en baring heeft.

Obstetrisch geweld is een systemisch probleem

Uit het onderzoek blijkt dat obstetrisch geweld een systemisch probleem is. Dit betekent dat zorgverleners geen kwaadwillende individuen zijn, maar dat ze zijn opgeleid binnen een cultuur en praktijk waarbinnen geleerd is om soms op een grensoverschrijdende manier om te gaan met zwangeren. Dit heeft alles te maken met het eigen gevoel van verantwoordelijkheid, met opvattingen over hoe een bevalling goed moet verlopen en met, vaak onbewuste, vooroordelen jegens vrouwen en gemarginaliseerde groepen. In Van der Waals proefschrift worden deze gevoelens en opvattingen getraceerd tot vormende episodes in onze geschiedenis, zoals de heksenjachten in Europa, het kolonialisme en het slavernijverleden.

Gebrek aan een vertrouwensrelatie

Verder blijkt uit Van der Waals proefschrift dat obstetrisch geweld niet alleen gaat over fysiek grensoverschrijdend gedrag, maar ook over problematiek die te maken heeft met vertrouwen, communicatie en ongelijkheid op het gebied van kennis. De meest fundamentele oorzaak van obstetrisch geweld die is gevonden is het gebrek aan een vertrouwensrelatie tussen de barende en haar zorgverleners en tussen de barende en haar kind. Omdat zorgverleners zich verantwoordelijk voelen voor een veilige geboorte, kunnen ze soms verantwoordelijkheid nemen over het kind ‘door’ het lichaam van de moeder heen, bijvoorbeeld als er een knip wordt gezet zonder toestemming vanwege foetale nood. Hierdoor verstoren zij niet alleen de vertrouwensrelatie met de moeder, maar maken ze het ook onmogelijk voor de moeder om zélf verantwoordelijkheid te nemen voor haar kind. Het tegengaan van obstetrisch geweld zou daarom in de kern gaan over het herstellen van beide relaties.

Weerstand bieden aan grensoverschrijdend gedrag

Omdat we binnen een systeem werken is het moeilijk om het als individuele zorgverlener beter te doen: idealiter veranderen we het hele systeem. Maar totdat dat voor elkaar is, is er wel degelijk wat voor elkaar te krijgen op verschillende niveaus. Tijdens een baring is het belangrijk om aandacht hebben voor iemands wensen en grenzen, ook als iemand die niet heel expliciet durft aan te geven. Het is essentieel om altijd toestemming te vragen en er hierbij ook de ruimte te laten dat iemand weigert – anders heb je geen echte toestemming gekregen. Als iemand een zorgvraag buiten de richtlijn heeft moeten we ons altijd bedenken dat zwangeren het recht hebben om te bepalen wat er met hun eigen lijf gebeurt, ook als ze een foetus dragen. Toornen aan dit recht is een gevaarlijke glijdende schaal.

Een andere manier waarop verloskundigen proberen weerstand te bieden aan grensoverschrijdend gedrag middels het herstel van een vertrouwensrelatie is door te werken in kleine praktijken of in een caseload. Deze praktijken maken verschil omdat zij de tijd, ruimte en het persoonlijke contact hebben dat nodig is om niet alleen de vertrouwensrelatie tussen de zwangere en haar zorgverlener te herstellen, maar ook ouders aan te moedigen om een relatie van vertrouwen, verantwoordelijkheid en zelfbeschikking aan te gaan met hun kind, en daarmee ook met zichzelf. Als eerstelijns verloskundigen in Nederland is het belangrijk dat we de mogelijkheid van kleinschalige zorg thuis en in de wijk beschermen, verdedigen én, waar kan, uitbreiden.

De verdediging vindt plaats om 14.30 uur in Utrecht en is live en online bij te wonen. Meld je via dit formulier aan, ook als je online wilt meekijken.