De concepten patiënt-empowerment, patiëntparticipatie en patiëntgerichtheid (‘patient-centeredness’) worden veel en vaak door elkaar gebruikt in de ontwikkeling naar meer participatie in de gezondheidszorg. Het gebrek aan theoretische en conceptuele duidelijkheid van deze begrippen in de gezondheidszorg bemoeilijkt de communicatie tussen onderzoekers, zorgverleners en beleidsmakers en vergelijkbaarheid van onderzoeksuitkomsten.

Deze conceptanalyse onderzoekt de betekenis van de drie concepten in de wetenschappelijke literatuur over de gezondheidszorg in ziekenhuizen. De onderzoekers verwachten dat hun bevindingen ook generaliseerbaar zijn naar andere contexten zoals de eerstelijnszorg.

Ze selecteren 35 artikelen over patiënt empowerment, 32 over patiëntparticipatie en 36 over patiëntgerichtheid. De analyse leidt tot een lijst van de vele definities van ieder concept. Ook biedt de analyse een overzicht van bestaande vragenlijsten die elementen van de concepten meten. De onderzoekers beschrijven systematisch ieder concept. Welk beeld ontstaat uit de beschikbare definities? Wat is nodig om het te bereiken (antecedenten), wat zijn kenmerken (attributies), effecten of gevolgen, en meetbare elementen ervan, met welke vragenlijsten zijn die te meten? Op basis hiervan stellen de onderzoekers voor ieder concept een nieuwe definitie voor. Daarna beschrijven ze overeenkomsten en verschillen tussen de concepten en hun samenhang.

Patiënt-empowerment blijkt een veel ruimer concept te zijn dan patiëntparticipatie en patiëntgerichtheid (zie illustratie). De rode draad door alle concepten heen bestaat uit een machtsbalans tussen zorgverleners en patiënten en daarnaast staan centraal: interactie, partnerschap, communicatie en respect voor de stem van de patiënt. Patiëntgerichtheid is alleen te zien op het niveau van individuele zorg terwijl patiënt empowerment en patiëntparticipatie daarnaast beide zichtbaar zijn op de niveaus van organisatie en maatschappij. Patiëntparticipatie gaat vooral uit van het perspectief van de patiënt, patiëntgerichtheid vooral vanuit de zorgverlener en patiënt empowerment combineert beide. Patiëntparticipatie is te zien als een strategie om te komen tot patiëntgerichte zorg, die vervolgens patiënt empowerment kan bevorderen.

Deze conceptanalyse geeft onderzoekers, zorgverleners en beleidsmakers een bruikbaar kader in hun werk om patiënt empowerment te bevorderen.